اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست

علی موسوی‌خلخالی/ سفر پاپ فرانسیس اول به عراق، به عنوان نخستین پاپ کلیسای کاتولیک جهان به این کشور، روز دوشنبه با بدرقه رسمی برهم صالح، رییس‌جمهوری عراق پایان یافت. عموما سفرهای پاپ بیش از آنکه جنبه سیاسی داشته باشند جنبه‌های فرهنگی و دینی دارند و در اغلب موارد رنگ و بوی مذهبی و فرهنگی به خود می‌گیرند. اما شاید این‌بار سفر پاپ به عراق رنگ و بوی سیاسی و دیپلماتیک هم داشت. آنچه سفر پاپ را از همه سفرهای دیگر متفاوت می‌کرد، دیدار او با آیت‌الله العظمی سیستانی، مرجع عالی شیعه عراق بود که در منزل ایشان در نجف اشرف انجام شد. در کل تاریخ جهان تشیع سابقه نداشته است که رهبر کاتولیک‌های جهان که در عرصه جهانی اعتباری بین‌المللی برای جهان مسیحیت دارد با مرجعی شیعی دیدار داشته باشد، برای همین این دیدار جنبه‌ای استثنایی و تاریخی به خود گرفت. از سوی دیگر می‌توان برداشت کرد که این دیدار جایگاه آیت‌الله سیستانی به عنوان یک مرجع عالی جهان تشیع را تا سطح بین‌المللی ارتقا داد. به عبارت دیگر این دیدار سبب شد تا جایگاه مرجعیت شیعه در سطح جهانی جایگاهی بین‌المللی بیابد که پیش از این سابقه نداشته است. نکته دیگری که از این دیدار می‌توان استنباط کرد و غیرقابل کتمان است، زمان این دیدار و موقعیت آن است. پیش از این روابط میان جهان اسلام با واتیکان از کانال الازهر و کلا از دریچه اهل تسنن صورت می‌گرفت. در حالی که شیعیان با توجه به اینکه اقلیتی در جهان اسلام محسوب می‌شوند، هیچ‌گاه ارتباط مستقیمی به این شکل با واتیکان به عنوان نماینده عالی جهان مسیحیت که اکثریت پیروان دینی جهان را دارد، نداشته‌اند. رهبر واتیکان در حالی به دیدن مرجعیت عالی جهان تشیع می‌آید که می‌توان گفت جهان اهل تسنن به عنوان اکثریت تشکیل‌دهنده جهان اسلام از جایگاه سابق خود برخوردار نیست. اگر مرکزیت جهان اهل تسنن را در سه کشور عربستان سعودی، مصر و عراق (کشور میزبان فعلی پاپ) بدانیم به روشنی می‌بینیم که این مرکزیت در حال حاضر نزد اهل تسنن در ضعیف‌ترین موقعیت تاریخی، دست‌کم در یکصد ساله اخیر خود است. در عربستان سعودی، سرکوب گسترده‌ای که محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور علیه علمای عربستانی انجام داده که گفته می‌شود تعداد زندانیان علمای وهابیت و اهل تسنن این کشور به رقم بی‌سابقه 350 تن رسیده، سبب شده تا وضعیت علمای دینی این کشور در بدترین وضعیت خود طی دست‌کم نیم قرن اخیر برسد. در مصر بعد از سرکوب گسترده‌ای که علیه اخوان‌المسلمین به عنوان یک نحله فکری- مذهبی صورت گرفت و پس از آن وضعیت پلیسی که بر این کشور حاکم شد سبب شد تا هم اخوان‌المسلمین و هم الازهر و رهبران آنها به ‌شدت به حاشیه رانده شوند. دامنه این سرکوب و تبلیغات گسترده‌ای که علیه اخوان‌المسلمین و تفکرات آنها انجام شده سبب شده است تا رهبران این جریان حتی در خارج از مصر از جمله در ترکیه، امارات متحده عربی، مالزی، اندونزی و قطر به‌ شدت ضعیف شوند و این جریان دیگر در صحنه جهان اسلام مطرح نباشند.

 همچنین با ظهور داعش در عراق و سوریه و توحشی که از خود نشان داد و وجهه وحشت و تنفری که از خود به نمایش گذاشت سبب شد تا جریان مذهبی تندرویی که از آن تبعیت می‌کرد در سراسر جهان اسلام به حاشیه رانده شود، به ویژه که در طول این سال‌ها آن نحله و جریانی که به مبارزه با داعش و تفکر و اندیشه داعشی برخاست نه از بیت سنی بلکه از بیت شیعی و با حمایت قاطع و روشن مرجعیت شیعی صورت گرفت که با شکست کامل داعش در سرزمین‌های عربی و اسلامی سبب شد تا ستاره اقبال جهان تشیع بیش از پیش صعود کند، به ویژه که در طول زمامداری داعش بر سرزمین‌های اسلامی حمایت برخی جریان‌های سنی از آنها که بر پایه یکسری محاسبات تاکتیکی اشتباه بود، سبب شد تا شکست داعش شکست سختی برای آن جریان‌های اهل تسنن نیز محسوب شود. جملگی این اتفاقات سبب شده تا بتوانیم بگوییم وضعیت اهل تسنن به‌ شدت تضعیف شده و اکنون به وضعیتی درآمده است که نتوان برای آن مرجعیتی را متصور شد. 

در چنین بستری دیدار پاپ فرانسیس اول با آیت‌الله‌العظمی سیستانی در نجف اشرف بیانگر این واقعیت است که جهان مسیحیت جایگاه مرجعیت شیعی به عنوان نماینده جهان اسلام را به رسمیت شناخته است. همان‌طور که در بسیاری از رسانه‌های جهانی شاهد بودیم که این دیدار را دیدار رهبران و نمایندگان عالی دو مذهب مسیحی و اسلامی توصیف کردند. کلیسای مسیحیت همواره تلاش کرده نشان دهد که به دنبال میانه‌روی، تساهل و تسامح و ترویج و گسترش گفت‌وگو میان مذاهب و جریان‌های دینی میانه‌رو و مسالمت‌جوست. بنابراین هنگامی که پاپ فرانسیس با پای خود به شهر مقدس نجف اشرف می‌رود و در جوار بارگاه ملکوتی حضرت امیرالمومنین علی(ع) با مرجع عالی شیعه ملاقات می‌کند نشان‌دهنده این است که کلیسای عالی مسیحی بیت مرجعیت را به عنوان نماینده میانه‌روی و اعتدال جهان اسلام در برابر مروجان خشونت و مخربان وجهه اسلام به رسمیت شناخته است. برای همین باید سفر پاپ فرانسیس به عراق و دیدارش با مرجعیت عالی جهان تشیع را به فال نیک گرفت و آن را فرصتی استثنایی قلمداد کرد که می‌تواند بسیاری از معادلات و موازنه‌ها را تغییر دهد. فرصتی طلایی که می‌تواند ثمره‌های بسیاری به دنبال داشته باشد.