هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشر آن در کم خبر به معنای تاییدش نیست
صفزدایی بانک مرکزی، تقاضا را در بازار کنترل میکند؟بازار ارز آماده جهش بود. ناامیدی از دستیابی به توافق و احیای برجام و ناآرامی خیابانها و بیاعتمادی به سیاستهای اقتصادی دولت، زمینه را برای این رشد آماده کرده بود، اما دو تصمیم مهم در چهار روز اخیر تلنگری بود که سبب شد قیمت ارز تا 36 هزار و 400 تومان بالا برود.تصمیم اول: روز چهارشنبه بود که بازارساز در یک اقدام قابل تامل، تصمیم گرفت نرخ دلار در بازار متشکل را به نرخ بازار آزاد برساند. در واقع سیاستگذار ارزی با رساندن نرخ دلار از 31 هزار و ۹۶۱ تومان به نرخ 33 هزار و ۳۹۶ تومان قصد داشت حباب موجود بین این دو بازار را از بین ببرد و قیمتها را یکسان کند.اما بازار گوشاش به توصیههای سیاستگذار بدهکار نبود و بهمحض بالا بردن نرخ دلار در بازار متشکل، نرخ بازار آزاد به بالای 35 هزار تومان رسید.این آزمون و خطای بازارساز برای یکسانسازی نرخ ارز همه را متحیر کرد. در شرایطی که بازار آزاد تلاش دارد از بازار رسمی چند گام جلوتر باشد؛ رساندن نرخ ارز توافقی به بازار آزاد، اقدامی تعجبآور بود.تصمیم دوم: بانک مرکزی طی بخشنامهای اعلام کرد؛ خرید و فروش ارز از این پس از طریق سامانه، قابل انجام است و متقاضیان فقط میتوانند از طریق سامانه برخط بازار متشکل معاملات ارز ایران در آدرس my. ice. ir اقدام به خرید ارز مورد نیاز از صرافیها کنند.بانک مرکزی اعلام کرد که این سامانه به منظور تسهیل فرآیند خرید ارز اشخاص حقیقی و صرفهجویی در وقت متقاضیان طراحی شده است و متقاضی میتواند پس از ورود به سامانه از طریق ثبت کدملی، شماره موبایل و اطلاعات هویتی، درخواست خرید ارز خود را ثبت کند. بهاینترتیب با این تصمیم سیاستگذار، صف مقابل صرافیها جمع شد.این اتفاق یعنی کانالیزه کردن راه دسترسی متقاضی به ارز که به مفهوم سختتر شدن راههای دسترسی و کنترل تقاضاست. اما این تضعیف تقاضا میتواند باعث حذف واقعی بخشی از تقاضا شود؟با وجود آنکه سیاستگذار با جمع کردن صف برنامه کنترل قیمت را در دستور کار قرار داده اما طبق گفته مدیر داخلی بازار متشکل ارزی در همان ساعات اولیه معاملات روز شنبه این تصمیم موجب ایجاد نوساناتی در بازار شد.خیال تنفس مقطعی دلاردر حال حاضر دو دسته ارز در بازار متشکل عرضه میشود؛ دسته اول ارز مسافرتی با نرخی در محدوده ۲۸ هزار تومان و دسته دوم سهمیه دو هزار یورو یا معادل آن به دلار با عنوان سرفصل مصارف خدماتی سایر (سرفصل24) است که به هر کد ملی سالی یک بار با نرخ توافقی در محدوده ۳۳ هزار و ۵۰۰ تومان تخصیص مییابد.در بخش اول، تقاضا به دلیل الزام وجود مدارک مسافرتی، واقعی است اما در بخش دوم، تقاضا عمدتا به سمت دلالی تمایل پیدا میکند. خرید از بازار متشکل و فروش در بازار آزاد در هر فقره خرید یعنی سهیمه هر کارت ملی حدود چهار میلیون تومان سود ایجاد میکند و به همین دلیل استفاده از کارت ملی افراد برای استفاده از سهمیهها تبدیل به کاسبی پررونقی در چند سال گذشته شده بود. با کرایه ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومانی هر کارت ملی، خرید هر سهمیه برای دلال 3 تا 5/3میلیون تومان سود میانداخت.هرچند بانک مرکزی با برخط کردن خرید و فروش تلاش کرده این وضعیت را کنترل کند، اما در این تلاش چند نکته وجود دارد. اول آنکه محدود کردن معاملات فیزیکی باعث از بین رفتن تقاضا نمیشود. این تقاضا اگر امروز دچار یک ایست شود، اما به آرامی به سامانه منتقل شده و از طریق معاملات برخط، تقاضا به بازار وارد خواهد شد.دوم آنکه راههای دور زدن این سیاست به مرور پیدا شده و حجمی از تقاضا که به دلیل محدودیت فعلی انباشت شده، دفعتا به بازار سرریز میشود و قیمتها را دچار تکانه شدیدتری خواهد کرد.به عبارت دیگر اگرچه این بخشنامه در کوتاهمدت ممکن است باعث حذف صفهای خرید شود، اما این صف از بین نمیرود و با راه یافتن به بازار در میانمدت باعث افزایش قیمتهای بیشتر میشود.نکته بعد آنکه سیاست اتخاذشده میتواند تورم انتظاری ایجاد کرده و همین تورم انتظاری بخشی از پولهای سرگردان را برای حفظ ارزش، وارد این بازار کند. به عبارتی بخشی از دارندگان سرمایه به دلیل نگرانی از کاهش ارزش داراییها متقاضی خرید ارز شوند.بنابراین اگرچه امروز صف مقابل صرافیها جمع شده ولی تقاضا نهتنها باقی میماند بلکه حتی به آن دامن هم زده میشود.هجوم تقاضا در ۲ روز اولاینکه سیاست بانک مرکزی تقاضا را محدود نمیکند یک ادعا نیست. مرور تقاضای ایجادشده در بازار متشکل این گفته را تایید میکند. دیروز در نخستین روز اجرای بخشنامه بانک مرکزی با وجود عرضه ۲۰ میلیون و ۳۱ هزار دلار در بازار آنقدر تقاضا زیاد بود که ساعت ۱۵:۳۰ دلارها فروخته و بازار تعطیل شداین در حالی است که در روزهای قبل تا ساعت ۱۸ هم خرید و فروش انجام میشد. در بازار متشکل تقریبا روزانه 10 تا 15 میلیون دلار عرضه صورت میگرفت. حوالهها از طرف بانک مرکزی و بیشتر پتروشیمیها فروخته میشد و صرافیها براساس نیاز و متقاضی روزانه، خرید میکردند. حالا نهتنها عرضههای ۱۰ میلیون تا ۲۰ میلیون دلاری هم بالا رفته بلکه در همان ساعات اولیه روز حجم قابل توجهی از آن خریداری میشود. اینکه بازارساز چه برنامهای برای تامین ارز از یکسو و کنترل قیمتها از سوی دیگر دارد را در تماسهایی با مسئولان پیگیر شدیم، اما فردی که حاضر به گفتوگو باشد پیدا نشد.دلار تهران در صدردر سه روز کاری اخیر دلار تهران در صدر قیمت ایستاد. روز چهارشنبه و بلافاصله بعد از تغییر کانال در بازار متشکل، نرخ دلار بازار آزاد به بیش از ۳۴ هزار تومان رسید. روز پنجشنبه قیمت تا ۳۵ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش یافت و در روز شنبه ۳۶ هزار و ۴۰۰ تومان شد. نرخ دلار تا لحظه تنظیم این گزارش در روز یکشنبه نیز تا 35750 تومان قیمت خورد.برای تعیین نرخ دلار مجموعهای از عوامل از جمله میزان عرضه و تقاضا، جو روانی بازار، پیشبینی فعالان بازار از آینده، سیاستهای بانک مرکزی، میزان تزریق ارز توسط بانک مرکزی بر بازار اثرگذار است. در بین عوامل موثر نرخ ارز در کشورهای همسایه و مجاور است، بهویژه آن دسته از کشورهایی که با ایران تعاملات تجاری وسیعی دارند عامل تعیینکنندهای به شمار میرود. نرخ ارز در عراق و افغانستان، بهویژه نرخ دو شهر سلیمانیه و هرات برای بازیگران بازار ارز ایران بسیار مهم تلقی میشود. منظور از نرخ دلار سلیمانیه و هرات در واقع نرخ خرید و فروش دلار در این دو شهر به عنوان نمونهای از نرخ روز جاری در کشور عراق و افغانستان است.برخی تحلیلگران میگویند اگر در روزهای آتی نرخ دلار هرات تا ۳۳ هزار و ۸۰۰ تومان کاهش یابد، با توجه به اینکه فقط یک روز در کانال ۳۴ هزار تومان بوده، امکان نزول تا ۳۲ هزار تومان را دارد. بنابراین با سقوط دلار هرات امکان کاهش دلار تهران نیز وجود خواهد داشت.عرضهها سنگین شدهر روز مبالغ قابل توجهی از ارزهای کشور در بازار متشکل عرضه میشود. این عرضهها در تابستان کمحجمتر و این روزها به دلیل تقاضای بالا بسیار پرحجم است. روند عرضه نشان میدهد در اواخر شهریورماه حدود 10 میلیون دلار در روز عرضه در بازار متشکل صورت میگرفت که عمدتا ارزهای پتروشیمیها و فولادیها بود. اما رفتهرفته در مهر و آبان بر حجم عرضه افزوده شد.هرچند آزادسازی بخشی از پولهای بلوکهشده و بیشتر شدن ارزهای صادراتی به دلیل افزایش قیمت انرژی، توان بازارساز را برای افزایش این عرضهها بالا برد اما به نظر میرسد دولت نتواند از طریق سیاست عرضههای سنگین بر بازار مسلط شود و این سیاست فقط در کوتاهمدت آرامش نسبی بر بازار حاکم کند.اگرچه برخی تحلیلگران معتقدند 36هزارتومان سقف مقاومتی دلار است، اما در مقابل عدهای دیگر میگویند اگر دلار از این سقف عبور کند تا رسیدن به 40 هزار تومان راحتتر گام خواهد برداشت.یک مقام مسئول در بازار متشکل ارزی در گفتوگو با تسنیم افزایش نرخ را به موضوع فروش برخط نسبت داده و گفته بود: «همزمان با راهاندازی سامانه برخط بازار متشکل ارزی، برخی صرافها فروش ارز به مراجعان حضوری را متوقف کرده بودند که همین امر باعث نوساناتی در قیمت شد؛ صرافها به مراجعان حضوری هم باید ارز بفروشند. دیروز متأسفانه تعدادی از صرافیها به تقاضای مشتریان حضوری برای خرید ارز جواب نمیدادند و همین امر هم موجب ایجاد نوساناتی در بازار شد ولی با اطلاعرسانی تکمیلی به صرافها، تأکید کردیم که هم به مراجعان حضوری و هم خریداران آنلاین پاسخگو باشند.»گفتههای توکلی به همان تلنگری اشاره دارد که در روزهای اخیر به بازار ارز زده شد و باعث شد قیمتها که مهیای جهش بود رها شود.سیاستگذار البته امیدوار است با تدابیری که در محدودیتهای تقاضا ایجاد کرده قیمتها کنترل شود. اما همزمان با افزایش سقف تراکنش دستگاههای کارتخوان صرافیها از 50 میلیون تومان به 100 میلیون تومان زمینه برای رشد تقاضا را فراهم کرده است.با این حال مدیر داخلی بازار متشکل ارزی معتقد است با اقدامات پیشبینی شده در حوزه برخط شدن فروش ارز و همزمان عرضه اوراق سکه، میتوان بازار را آرام کرد و قیمتها را در سطح فعلی نگاه داشت.