هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در کم خبر به معنای تاییدش نیست

نخستین بازدید ایرانی‌ها از ایستگاه آب‌شناسی دهراود در افغانستانالهه ابراهیمی| گرفتن حق‌آبه هیرمند مدت مدیدی است به مناقشه بین ایران و افغانستان تبدیل شده است و مهمتر اینکه منفعل بودن دستگاه دیپلماسی در این باره موجب شده تا بارها مردم سیستان و بلوچستان در تجمع‌های اعتراضی خواستار واکنش سریع دولت نسبت به این موضوع شوند. حال بعد از گذشت بیش از 80 روز از هشدار سیدابراهیم رئیسی، نماینده ویژه او در امور افغانستان از حضور یک هیئت کارشناس ایرانی در این کشور هسمایه با هدف بازدید از وضعیت آب رودخانه هیرمند و سرچشمه‌های آن خبر داده است. اینکه خروجی از این بازدید چه خواهد بود با توجه به بیانیه‌ای که طالبان صادر کرده، مشخص است که طرف مقابل از نبود آب کافی خبر داده است. با این حال باید امیدوار بود طرف مقابل به تعهدات خود عمل کند زیرا وضعیت تامین آب شرب در این استان در بحرانی‌ترین شرایط خود قرار دارد.رودخانه‌ هیرمند که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد و به دریاچه‌ هامون می‌ریزد؛ مهم‌ترین منبع حیاتی محیط زیست استان سیستان‌وبلوچستان و تامین آب شرب این استان است. مدت‌هاست که دسترسی به حق‌آبه هیرمند به مطالبه جدی مردم سیستان‌وبلوچستان از دولت تبدیل شده زیرا به دلیل عدم پایبندی طالبان به آخرین معاهده مربوط به تقسیم آب بین ایران و افغانستان در سال 1397 این استان با بحران کم‌آبی مواجه‌ شده‌اند. تاکنون بارها نمایندگان این استان در مجلس نسبت به وضعیت بحرانی و عدم پایبندی طالبان به این معاهده تذکر داده‌اند و حتی در آخرین واکنش معین‌الدین سعیدی، نماینده استان سیستان و بلوچستان (چابهار)، تاکید کرده است:‌«از راه دیپلماسی نمی‌توان این مشکل را حل کرد و همه گزینه‌ها از جمله گزینه نظامی باید مطرح شود.» حال روز گذشته حسن کاظمی‌قمی، نماینده ویژه دولت در امور افغانستان به‌تازگی گفته است:«کارشناسان ایرانی برای اولین بار از سرچشمه‌های هیرمند و ایستگاه سنجش‌آب در منطقه «دهراود» در افغانستان بازدید کردند.» وزارت خارجه طالبان نیز «بازدید هیئت فنی» ایران از ایستگاه آب دهراود در ولایت ارزگان را تایید کرده است. ایستگاه آب‌سنجی دهراود در بالادست سد کجکی است که میزان آب واردشده به رود هیرمند را محاسبه می‌کند. این محاسبه نشان می‌دهد که امسال سال پرآب یا کم‌آبی بوده است. بنا به ادعای کاظمی‌قمی، «طبق معاهده‌، ما می‌توانیم ادعای طرف مقابل مبنی بر کمبود آب را راستی‌آزمایی کنیم.» وزارت خارجه طالبان درباره بازدید هیئت ایرانی اعلامیه‌ای صادر کرده است. در متن این اعلامیه آمده: «هیئت ایرانی بعد از مشاهده و اندازه‌گیری جریان آب در دستگاه آب‌شناسی دهراود، سال جاری آبی را از اثر خشکسالی‌های مدهش ناشی از پدیده جهانی تغییر اقلیم، به تداوم سال‌های گذشته، به‌مراتب کمتر از سال نرمال آبی ارزیابی نمودند. روزی که هیئت ایرانی آب را در دستگاه دهراود اندازه‌گیری نمود، جریان آب کمتر از هفت مترمکعب فی‌ثانیه بود که این وضعیت واقعاً تکان‌دهنده است.هنوز مقامات ایرانی درباره خروجی این بازدید اظهارنظری نداشته‌اند و باید منتظر ماند تا گزارش این تیم منتشر شود یا اینکه مقامات نسبت به این بازدید از وضعیت آب در پشت سدهای افغانستان اظهارنظر کنند. در هر صورت آنچه مسلم است، حال سیستان و بلوچستان خوب نیست و این می‌تواند به بحران بزرگی برای دولت تبدیل شود. در این باره نظر دو کارشناس از بعد سیاسی و تخصصی را جویا شدیم.ایران برای دریافت حق‌آبه از ظرفیت‌هایش استفاده کندپیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان در واکنش به بازدید فنی از وضعیت آب رودخانه هیرمند و سرچشمه‌هایش به هم‌میهن گفت: «براساس اطلاعات دریافتی بازدید از سدکمال‌خان انجام شده است؛ سدی که ظرفیت پایینی دارد و باید تیم ایرانی از سد کجکی که سد اصلی بوده و دارای ذخایر بالایی  است، بازدید داشته باشند در غیر این صورت گزارش‌ها مبنی بر این است که ذخیره آب کافی نیست تا حق‌آبه ایران از هیرمند تامین شود. برداشت من این است که وقتی به طالبان فشار می‌آید، با ایران همکاری دارد اما به‌دنبال آن هستند که ثابت کنند آبی وجود ندارد. البته استراتژیک طالبان و مردم افغانستان این است که آب ذخیره‌شده متعلق به آنهاست و نباید مجانی به ایران و پاکستان وارد شود.» او درباره دخالت آمریکا برای تبدیل حق‌آبه هیرمند به چالش ایران و افغانستان، تصریح کرد: «واقعیت این است که طالبان بر سر معامله با آمریکا به قدرت رسید زیرا آمریکا به این نتیجه رسید که باید در این کشور لیبرال‌دموکرات‌ها کنار گذاشته شوند. اینکه معامله طالبان با آمریکا بر سر چه مواردی بوده، مشخص نیست اما با شناختی که من از طالبان دارم، مطمئن هستم فرد یا  کشوری نمی‌تواند به طالبان دستور بدهد زیرا اهداف آنها این است که کشور خارجی دخالتی بر نحوه اداره امور آنها نداشته باشد بنابراین زیر بار اینکه بر آنها دیکته شود، نمی‌روند. اما گفته می‌شود داعش به‌دنبال مشکلاتی برای ایران و چین و آسیای مرکزی است بنابراین از آنجا که داعش همچنان به دنبال ناامنی است انگیزه دارد و می‌تواند با آمریکا در این زمینه همکاری داشته باشد که با اقداماتی مانع از تامین حق‌آبه هیرمند شوند.»  این کارشناس معتقد است «دیدگاه طالبان استراتژیک است و بعید است در شرایط کنونی به دنبال ایجاد چالش جدید با ایران باشند.» ملازهی با تاکید بر اینکه خوش‌بین نیستم که حق‌آبه ایران بعد از این بازدید تامین خواهد شد، تصریح کرد: «تنها طالبان با تامین حق‌آبه ایران مخالف نیست باید افکار عمومی به ویژه کشاورزان و مافیای مواد مخدر و قدرت آنها را در نظر گرفت زیرا منطقه هیرمند زیر کشت خشخاش رفته است و باید مزارع خشخاش تامین آب شوند بنابراین ایران باید از اهرم‌هایی که در اختیار دارد برای دریافت حق‌آبه هیرمند بهره‌ بگیرد وگرنه خروجی‌ای نخواهد داشت.» او درباره اهرم‌ها گفت: «چابهار یکی از این اهرم‌ها است. ایران واردات و صادرات افغانستان را در چابهار انجام می‌دهد. ایران می‌توانست مشروط کند که در صورت تامین حق‌آبه سیستان با تجار آنها همکاری می‌کند زیرا تجار افغانی با پاکستانی‌ها مشکل دارند و می‌توان از این فرصت بهره‌ برد. همچنین اهرم دیگر سوخت است که به صورت قاچاق به افغانستان می‌رود و معلوم نیست سود آن نصیب چه کسانی می‌شود. بنابراین می‌توان سوخت مورد نیاز طالبان در بخش انرژی، برق و گاز مصرفی را به صورت رسمی تامین کرد.» او با بیان اینکه کشاورزی در منطقه سیستان و بلوچستان از بین رفته است و دغدغه کنونی تامین آب شرب مردم است، اظهار کرد:‌ «بین دو مرز ایران و افغانستان افرادی ساکن هستند که نسبت فامیلی دارند بنابراین برخی مواقع مردم خود افغانستان به طالبان برای تامین این حق‌آبه فشار می‌آورند همانگونه که در چند روز اخیر مقداری آب به ایران رسید. متاسفانه مجموعه وزارت امور خارجه ایران در این حوزه  منفعل هستند و نگاه ایدئولوژی دارند که این نگاه مانع مذاکرات می‌شود. مشکل باید حل شود و در این باره نگاه نظامی و امنیتی پاسخگو نیست. مسئولان باید مشکل سیستان را حل کنند.»اعتبار دولت در حق‌آبه هیرمند زیر سوال رفته استحسین سرگزی، کارشناس منابع طبیعی استان سیستان‌وبلوچستان اما به خروجی این بازدید خوش‌بین است و به هم‌میهن گفت: «باید دید که طالبان با چه نیتی اجازه بازدید داده است؛ اگر حاکمیت طالبان با نیت قانع کردن مخالفان آزادسازی آب به ایران این اجازه را داده باشند با توجه به میزان بارندگی در ایستگاه آب‌سنجی دهراود که مبنای قضاوت است، در صورت نرمال بودن آن، افغان‌ها دیگر بهانه‌ای برای آزادسازی ندارند و می‌تواند خروجی این بازدید موفقیت‌آمیز باشد.»  او با بیان اینکه به‌طور غیررسمی‌ شنیده‌ام کارشناسانی که برای بازدید رفته‌اند ترکیب خوبی هستند و مهمتر اینکه بزرگان افغان‌ نیز در این بازدید حضور دارند، تصریح کرد: این ترکیب نویدبخش است ضمن اینکه اگرچه فصل کشت افغان‌ها شروع شده است اما بارندگی در افغانستان نیز خوب بوده است بنابراین امکان اینکه آب به ایران بیاید، زیاد است. البته دولت کنونی نشان داده است اگر کارها را به‌صورت چراغ‌خاموش پیش ببرد بهتر عمل می‌کند تا اینکه مطالبه کند. به نظرم حتی اگر معامله‌ای در پشت پرده انجام شود به اینکه آب به سیستان بیاید، می‌ارزد.» این کارشناس معتقد است:«با توجه به اینکه رئیس دولت برای حل بحران آب در سیستان هشدار و دستور داده است اگر دولت تمام تلاش خود را برای آمدن آب به ایران به کار گیرد، ارزش دارد زیرا هم‌اکنون نیز اعتبار دولت زیر سوال رفته است.»  او با  بیان اینکه وضعیت آب شرب در سیستان‌وبلوچستان بحرانی است، درباره مزارع خشخاش در افغانستان، گفت: «توسعه این مزارع قبل از حضور طالبان وجود داشت و پیش از این سازمان‌های بین‌المللی از کاهش 20 درصدی کشت خشخاش اطلاع داده بودند اما اینکه وسعت مزارع خشخاش افزایش یافته است، شکی وجود ندارد. ایران به طالبان امیتازات زیادی داده است و طالبان مطمئن شده که صاحب دائمی افغانستان است و باید کشور را بسازد. طالبان دیدگاه بلندمدت پیدا کرده است و به این نتیجه رسیده که با ایران تعامل کند. البته آب امتیاز بالایی نیست و حق‌آبه هیرمند براساس معاهده باید به ایران تعلق بگیرد و امتیاز محسوب نمی‌شود. براساس اطلاعات موجود، آب مورد نظر وجود دارد و طالبان می‌تواند بدون اینکه مشکلی برای کشور خود ایجاد شود، حق‌آبه را تامین کند.»  

بازار