اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در خوش خبر1 به معنای تاییدش نیست

 یک روز پس از حمله اسراییل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق و شهادت تعدادی از نیروهای نظامی ایران، واکنش‌های داخلی و خارجی به آن ادامه دارد. یوسف مولایی استاد دانشگاه و استاد روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن تاکید بر اینکه نظام حقوق بین‌الملل در یک چنین مواردی قادر به استیفای حقوق کشورها نیست، اعلام کرد، ایران باید مجموعه‌ای از واکنش‌ها را در عرصه دیپلماتیک و نظامی و امنیتی تدارک ببیند. به اعتقاد مولایی برای ایجاد بازدارندگی لازم ایران باید انعطاف و خلاقیت بیشتری در مواضع و سیاست‌های خود ایجاد کند تا با اقدامات پیشگیرانه دیگر شاهد چنین حوادثی نباشیم.واکنش‌ها نسبت به تجاوز آشکار اسراییل به کنسولگری ایران در دمشق ادامه دارد. اغلب کشورها این اقدام اسراییل را محکوم کرده‌اند و خواستار برخورد نهادهای بین‌المللی با این رژیم شده‌اند. آیا از طریق حقوق و روابط بین‌الملل می‌توان با این نوع اقدامات برخورد کرد؟معتقدم حقوق بین‌الملل نمی‌تواند پاسخ مناسبی به برخی رخدادها ازجمله تجاوزات پنهان و آشکار اسراییل به مکان‌های دیپلماتیک و غیردیپلماتیک بدهد. بنابراین در مواجهه با چنین حوادثی، نمی‌توان روی حقوق بین‌الملل به عنوان تنها راه مانور داد. قوانین مرتبط با حقوق بین‌الملل هم در کنوانسیون‌های وین 1961 و وین 1963 و هم به ‌طور کلی در عرف بین‌الملل مکان‌های دیپلماتیک مصونیت دارند و هرگز نباید مورد تعرض قرار بگیرند. تا اینجا در ظاهر همه متفق‌القول هستند و اختلافی مشاهده نمی‌شود، اما مشخص نیست پس از تجاوز به مکان‌های دیپلماتیک چه باید کرد؟ مشخص نیست برای ایران در چارچوب حقوق بین‌الملل چه اقداماتی را می‌توان انجام داد؟ متاسفانه حقوق بین‌الملل مجاز نمی‌داند که عمل متقابلی با توسل به زور علیه اسراییل انجام گیرد، چراکه حقوق بین‌الملل می‌گوید توسل به زور یا باید در مقام دفاع مشروع باشد یا این توسل به زور با مجوز شورای امنیت سازمان ملل، صورت گیرد. بنابراین ایران اگر بخواهد از منظر حقوق بین‌الملل به موضوع ورود کند، گزینه‌های قابل‌توجهی روی میز نخواهد داشت.در چنین شرایطی ایران چگونه باید از منافع، مصالح و امنیتش حفاظت کند؟ایران باید با جمع‌بندی تمام شرایط و با درنظر گرفتن همه ملاحظات، اقدامی را که در راستای مصالح و منافع ملی‌اش است را انجام دهد، یعنی در مقام عمل متقابل یا عکس‌العملی که شایسته پاسخگویی مناسب به این تجاوزات است را انجام دهد.اما به کرات نمونه‌هایی از این نوع تجاوزات از سوی اسراییل تکرار شده است. وقتی این نوع تجاوزات تداوم دارد، بهترین روش برای مقابله با این تعدی‌ها چه می‌تواند باشد؟ببینید، ما در مقام کارشناس حقوق بین‌الملل می‌گوییم و توصیه می‌کنیم باید از ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل و دیپلماسی استفاده شود. اما نمی‌توان انکار کرد که ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل هم محدود است و نمی‌توان در چارچوب حقوق بین‌الملل، عکس‌العمل مناسبی را برای این نوع اقدامات تعریف کرد. حقوق بین‌الملل می‌گوید، باید ابتدا موضوع در شورای امنیت مطرح شود، تلاش‌های دیپلماتیک پیگیری شود تا کشور متجاوز و خاطی ابتدا عذرخواهی کرده، جبران خسارت کند و سپس شورای امنیت هم این عمل را محکوم کند، اما در عین حال ممکن است شورای امنیت سازمان ملل به خاطر وتوی امریکا این تجاوزات را محکوم نکند و اساسا به بحث ورود نکند. از سوی دیگر ایران با اسراییل مناسبات سیاسی خاصی ندارد و این رژیم را به رسمیت نمی‌شناسد تا دنبال جبران خسارت و عذرخواهی آن کشور باشد. بنابراین حقوق بین‌الملل ظرفیت‌های بسیار محدودی دارد و ایران نمی‌تواند خود را به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل محدود کند. بارها اسراییل اقدامات مشابه حمله به کنسولگری ایران را انجام داده و آن را تکرار می‌کند. اقدامات خود را هم در چارچوب دفاع مشروع توصیف می‌کند. برخی اوقات دفاع مشروط پیش‌دستانه را هم مطرح می‌کند. بنابراین معتقدم در چنین مواردی نمی‌توان از طریق مکانیسم‌های موجود در حقوق بین‌الملل به مصالح و منافع عالیه کشور دست پیدا کرد.وقتی می‌گویید نمی‌توان از طریق حقوق بین‌الملل و مکانیسم‌های دیپلماتیک موضوع را دنبال کرد، گزاره‌هایی چون برخوردهای سخت، مواجهه نظامی و... به ذهن خطور می‌کند. آیا پاسخ مشابه را می‌توان متصور شد؟اگر بخواهیم از منظر حقوق بین‌الملل به این پرسش پاسخ دهیم باید بگوییم در چارچوب حقوق بین‌الملل دست ایران بسته است، اما در خارج از این چارچوب‌ها، هر دولتی اقداماتی را که مناسب دانسته و می‌تواند انجام دهد را در دستور کار قرار می‌دهد. نهایت این است که شورای امنیت یا سایر ساختارهای بین‌المللی، عکس‌العمل‌های احتمالی را محکوم می‌کنند. اتفاق خاص دیگری نمی‌افتد. معتقدم در چنین شرایطی نباید صرفا از طریق مکانیسم‌های موجود در حقوق بین‌الملل، مساله را دنبال کرد، بلکه باید به دنبال عمل شایسته و مناسبی که منافع ملی را تامین می‌کند، بود.

برخی تحلیلگران معتقدند در برخی حوزه‌ها، رفتار ایران در حوزه سیاست خارجی، پیش‌بینی‌پذیر شده و به راحتی می‌توان نحوه کنش و واکنش ایران را تحلیل کرد. از منظر این دسته از تحلیلگران این میزان پیش‌بینی‌پذیر بودن، مشکلاتی را ایجاد کرده و ایران باید خلاقیت و تحرک بیشتری در تصمیمات، مذاکرات و سیاست‌های خود ایجاد کند. به نظر شما این نقد قابل قبول است؟ریشه این انتقادات مبتنی بر این موضوع کلی است که ایران به اندازه کافی از ظرفیت‌های خود و دایره نفوذ خود استفاده نمی‌کند و برخی محدودیت‌ها را برای عکس‌العمل خود می‌پذیرد. من قضاوت نمی‌کنم که آیا این‌گونه است یا نه؟ اما اگر این‌گونه باشد، دولت‌های متخاصم این پیش‌بینی‌پذیری را به عنوان نقطه ضعف ایران درنظر می‌گیرند و می‌دانند که هزینه اقداماتی از این دست شاید چندان زیاد نباشد! این‌گونه بیشتر تشویق می‌شوند که عملیات‌های موردنظر خود را علیه ایران برنامه‌ریزی کنند. در واقع هزینه و فایده اقدامات‌شان با هم تناسب ندارد. این دقیقا فرآیندی است که اسراییل در سوریه، عراق و لبنان علیه ایران و نیروهای نزدیک به ایران انجام می‌دهد. بنابراین معتقدم در این مرحله ایران به استراتژی‌های جدید و خلاقانه‌تری نیاز دارد تا بتواند از طریق اقدامات پیشگیرانه، بازدارندگی لازم را ایجاد کند، چون پس از اینکه عملی خصمانه اتفاق افتاد، حتی انتقام هم ممکن است به اندازه کافی موثر نباشد. بلکه بهترین اقدام آن است که رویکردهای پیشگیرانه درنظر گرفته شده و بازدارندگی ایجاد شود. بازدارندگی هم از طریق رفتارهای پیش‌بینی‌پذیر و محدود ایجاد نمی‌شود. معتقدم ایران هنوز نتوانسته بازدارندگی کافی ایجاد کند و باید سیاست‌هایی را تعریف کند تا از دل آن بازدارندگی موردنظر شکل بگیرد.به نظر شما چه نوع اقداماتی می‌تواند این نوع بازدارندگی را شکل دهد؟به هر حال نمی‌توان فراموش کرد که سفارتخانه‌ها، کنسولگری‌ها و ساختارهای دیپلماتیک در واقع قلمروی سرزمینی هر کشوری محسوب می‌شوند و مطابق حقوق بین‌الملل مصونیت دارند. اسراییل از خطوط قرمز عبور کرده و باید واکنش مناسبی به این کنش داده شود. معتقدم ایران باید با سیاست‌های ترکیبی که از مذاکره با کشورهای دوست و هم‌پیمان تا پیگیری دیپلماتیک موضوع در نهادهای بین‌المللی و سایر گزینه‌ها را درنظر بگیرد. در این میان باید توجه داشت، این اقدام از سوی نتانیاهو راهبری شده است. فردی که به پایان دوران اثرگذاری خود در اسراییل رسیده است. نتانیاهو برای اینکه مدتی بیشتر در قدرت بماند حاضر است دست به هر اقدامی بزند. ایران در عین پیگیری ظرفیت‌هایش باید مراقب باشد در دام اسراییل و سایر دشمنانش قرار نگیرد. 

بازار

به پیج اینستاگرامی «خوش خبر1» بپیوندید