خراسان/ 4 ماه از امضای تفاهم نامه زیست محیطی ایران و ترکمنستان گذشت و اقدامی عملی برای مقابله با ریزگردهای قره قوم انجام نشد، در گفت و گو با دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار به چرایی همکاری نکردن ترکمنستان پرداختیم 24 خرداد امسال، تهران میزبان «سردار بردی‌ محمداف» رئیس ‌جمهوری ترکمنستان بود که در صدر یک هیئت سیاسی ،اقتصادی وارد تهران شد. در جریان این سفر دو روزه، دیدارهای خصوصی و عمومی دوجانبه و امضای اسناد بین دولتی از جمله برنامه‌های این سفر بود، سفری پربار با امضای ۱۳ سند همکاری که بین روسای جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان امضا شد، از این تعداد 9 سند همکاری در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و... در حضور روسای جمهور دو کشور تصویب شده بود و یکی از مصوبات مهم امضای یادداشت تفاهم در زمینه همکاری  در مسائل زیست محیطی میان دو کشور بود.

سفری که در آن انتظار می رفت با امضای یادداشت تفاهم نامه زیست محیطی، موضوع ریزگردهای قره قوم که شمال شرق ایران به ویژه شهر مشهد را به شدت تحت تاثیر خود قرار می دهد با همکاری آن کشور مهار شود. وقتی ریزگردهای قره قوم در هوای مشهد آفتابی می شود انگشت اتهام همواره به سمت ترکمنستان نشانه می رود؛ اتهامی که دیگر ثابت شده  و مسئولان این کشور نیز به آن اذعان دارند که آلودگی هوای شمال شرق ایران به ویژه مشهد از این کشور نشئت می گیرد. ریزگردهای قره قوم که منشأ آن کشور ترکمنستان است، مشکلات زیادی در خصوص آلودگی هوای استان به ویژه در مشهد ایجاد کرده است، مهمان ناخوانده ای که هراز گاهی به استان می آید و دست بردار هم نیست و سال هاست که گرد و غبار قره قوم هوای مشهد را به وضعیت قرمز و بحرانی می رساند و در تمام این سال ها هم قرار بوده که با ترکمنستان برای کنترل این ریزگردها رایزنی شود.

اسفند سال گذشته که سخنگوی وزارت امور خارجه به تحریریه روزنامه خراسان آمده بود، حضورش همزمان شده بود با حضور ناخوانده گرد و غبار قره قوم در آسمان مشهد! همان جا موضوع رایزنی های دیپلماتیک برای مقابله و رفع این معضل قدیمی را از خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه مطالبه کردیم و او نیز اعلام کرد که «ان شاءا... پیگیری می کنیم که سند همکاری های زیست محیطی ایران و ترکمنستان یکی از مواردی باشد که در عمل میان دو کشور ایران و ترکمنستان حل شود.» او این وعده را هم داده بود که در سفر آینده رئیس جمهور ترکمنستان به ایران، موضوع زیست محیطی میان تهران و عشق آباد از جمله بحث گرد و غبار قره قوم به صورت جدی در دستور پیگیری باشد.

همین اتفاق هم افتاد و خرداد امسال، همزمان با سفر رئیس جمهور ترکمنستان و جمعی از وزیران این کشور به ایران، تفاهم نامه هایی نیز در موضوعات مختلف به امضا رسید؛ تفاهم نامه هایی که یکی از مهم ترین آن ها برای خراسان رضوی، تفاهم محیط زیستی بود و طی آن مقابله با ریزگردها و توفان های گرد و غبار در رأس این تفاهم به امضا رسید. علاوه بر این، موضوع آلودگی هوا در استان های شمال شرقی و دیگر استان ها،  ایران را بر آن داشت تا از کشورهای متاثر از پدیده گرد و غبار ناشی از قره قوم ترکمنستان بخواهد برای برگزاری اجلاس به تهران بیایند تا بتوانند با این پدیده شوم مقابله کنند؛ اجلاسی که در 21 تیر ماه  با هدف بررسی راه حل‌های رفع مشکلات محیط زیستی منطقه به ویژه معضل ریزگردها با حضور وزیران و مقامات ارشد 11 کشور منطقه غرب آسیا از جمله ترکیه، ارمنستان، امارات، ازبکستان و عمان برگزار شد و هیئت کارشناسی نیز از کشور ترکمنستان در این اجلاس حضور یافته بود. حالا مشاور رئیس‌ سازمان‌ حفاظت محیط زیست   و دبیر ستاد ملی‌ سیاست گذاری و هماهنگی‌ ‌مقابله با‌ پدیده گرد و غبار کشور در گفت و گو با «خراسان رضوی» درباره اجرایی شدن تفاهم نامه زیست محیطی ترکمنستان و ایران می گوید: بعد از امضای تفاهم نامه که در سفر ریاست جمهوری ترکمنستان صورت گرفت، در حاشیه اجلاسی که 21 تیر ماه امسال برگزار شد با هیئت ترکمنستان به صورت ویژه نشست دو جانبه برگزار کردیم. علی ‌محمد طهماسبی با اشاره به مذاکرات دو جانبه با هیئت ترکمنستانی می افزاید: قرار شد آن برنامه ای را که برای شرق و شمال شرق کشور و همچنین کشورهای متاثر از پدیده گرد و غبار که مشتمل بر پاکستان، افغانستان و یک بخشی از ازبکستان است، برای آن ها ارسال شود که در واقع اقدامات مشترک را آغاز کنیم.

ارسال برنامه منطقه ای برای طرف ترکمنستان بازخوردی نداشتوی با بیان این که برنامه منطقه ای حل مشکل گرد و غبار برای کشور ترکمنستان ارسال شد، ادامه می دهد: ارسال برنامه منطقه ای برای طرف ترکمنستان بازخوردی نداشت اما با وجود این ما با مرکز بین الملل سازمان حفاظت محیط زیست و  بخش تخصصی وزارت امور خارجه کشورمان مکاتبه کردیم که به سفیرمان اعلام کنند تا موضوع را به نحو مقتضی پیگیری کند که نشست های تخصصی برای پدیده گرد و غبار قره قوم داشته باشیم. دبیر ستاد ملی‌ مقابله با گرد و غبار تصریح می کند:  با این اوصاف، طرف ترکمنستانی با توجه به جهت وزش باد و این که گرد و غبار از طرف کشور آن ها روی کشور ما تاثیر می گذارد، خیلی علاقه ای برای همکاری ندارد، حتی در یادداشت تفاهمی که با حضور روسای جمهور دو کشور ایران و ترکمنستان امضا شد و بین معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز یادداشت تفاهمی مبادله شد، برای این که پدیده گرد و غبار در این تفاهم نامه گنجانده شود ما خیلی تلاش کردیم و در واقع توانستیم موضوع گرد و غبار ناشی از کشور ترکمنستان را در تفاهم نامه بیاوریم و از موضع خودمان کوتاه نیامدیم، اما متاسفانه آن ها در این قضیه خیلی تمایلی نشان نمی دهند، دلیلش هم این است که به نوعی متهم هستند اما ما کارمان را به صورت معمول   از طریق دستگاه دیپلماسی پیگیری می کنیم.

ترکمنستان کمتر دوست دارد به موضوع قره قوم بپردازدطهماسبی در پاسخ به این سوال که دلیل همکاری نکردن طرف ترکمنستانی در خصوص ریزگردهای قره قوم که از سوی آن ها ناشی می شود و دیگر کشورها را تحت تاثیر قرار می دهد، چیست؟ می گوید: چون از محدوده کشور آن ها کشورهای دیگر تاثیر می پذیرند و این کشور مقصر است کمتر دوست دارند به این موضوع بپردازند، مشابه همین مسئله را در موضوع آب   با کشور ترکیه و افغانستان داریم، وقتی در این قضیه این کشورها مقصر هستند و مشکلات پایین دست را ایجاد می کنند به هر دری می زنند که این موضوع مطرح نشود. وی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا کشورهای متاثر از پدیده گرد و غبار قره قوم ترکمنستان می توانند راهکاری برای مقابله با این پدیده به صورت مشترک پیشنهاد دهند که کشور ترکمنستان را قانع به همکاری کند؟ می گوید: به هر حال ما یکی از کشورهای متاثر از پدیده گردو غبار از کشور ترکمنستان هستیم، ما هم با برگزاری اجلاس و نشست ها به آن ها فشار می آوریم، منتها در اجلاس 21 تیرماه از 11 کشوری که ما وزیران آن ها را دعوت کرده بودیم هفت یا هشت کشور وزیر یا معاون وزیر آن هابه اجلاس آمده بودند، اما طرف ترکمنستانی درحد یک کارشناس ارشد در این اجلاس شرکت کرده بود، همان طور که می دانید در سطح پایین شرکت کردن هیئت ترکمنستانی برای موضوع حفاظت محیط زیستی در روابط بین  الملل معنی دارد.

باید به طرف ترکمنستانی فشار بیاوریم که به بیانیه پایانی اجلاس وزرای محیط زیست عمل کنددبیر ستاد ملی‌ سیاست گذاری و هماهنگی‌ مقابله با‌ پدیده گرد و غبار کشور همچنین در پاسخ به این سوال که با همه پیگیری ها و اقدامات جمهوری اسلامی برای پدیده گرد و غبار، آینده این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟ اظهار می کند: باید به طرف ترکمنستانی فشار بیاوریم، یادداشتی به وزارت امور خارجه کشورمان دادیم تا به سفیرمان در این کشور تحویل دهد تا از آن ها بخواهد به بیانیه پایانی کارگروه فنی اجلاس که متعهد شدند، عمل کنند، ضمن این که به لحاظ اهمیت موضوع ما در حاشیه اجلاس با طرف ترکمنستان نشست دو جانبه برگزار کردیم اما باید مجدد مکاتبه کنیم تا بر اساس کارگروه فنی پای کار بیایند. وی تصریح می کند: حتی اعلام آمادگی کردیم که با طرف ترکمنستان مجدد نشست دوجانبه برگزار کنیم، به وزارت امور خارجه کشورمان پیشنهاد دادیم که موضوع گرد و غبار به صورت ملی پیگیری شود، اما تاکنون بازخوردی از طرف وزارت امور خارجه کشورمان نیامده که سفیرمان در کشور ترکمنستان چه اقدامی انجام داده است.

بهتر است در چارچوب همکاری و حسن همجواری،  همکاری ها شکل بگیرددبیر ستاد ملی مقابله با‌ پدیده گرد و غبار همچنین در پاسخ به این سوال که کشورهای متاثر از پدیده گرد و غبار می توانند در جوامع بین المللی از هیئت ترکمنستانی شکایت مطرح  یا خسارت دریافت کنند؟ می گوید: بله، اما اسناد بالا دستی و قانون می خواهد و خیلی پیگیری های خاص  نیاز دارد که فرایند آن طولانی است، اما به دلیل همکاری و حسن همجواری این کار صورت نگرفته  و انجام نشده است و معمولا هم به نتیجه نمی رسد و بهتر است در چارچوب همکاری و حسن همجواری این همکاری ها شکل بگیرد.